Chociaż w całym kraju Wielkanoc kojarzy się z palmami, pisankami, święceniem pokarmów, to lokalne społeczności – także na Warmii i Mazurach – kultywują regionalne tradycje i zwyczaje.
Poznaj zwyczaje wielkanocne na Warmii i Mazurach i rozważ spędzenie świąt właśnie w tej pięknej i niezwykle ciekawej części naszego kraju.
Karnawał
Karnawał to czas hucznej zabawy, pochodów i maskarad. Trwa od święta Trzech Króli po Środę Popielcową, która jest obchodzona 36 dni przed Wielkanocą. Oczywiście najsłynniejsze zabawy karnawałowe to te w Wenecji czy Rio de Janeiro.
W naszym kraju karnawał nie jest obchodzony z taką pompą. Można pobawić się na lokalnych potańcówkach, umówić z przyjaciółmi na domówkę, jednak próżno szukać pokazów na ulicach.
Od Tłustego Czwartku do wtorku przed Środą Popielcową trwają ostatki. Można więc skorzystać z oferty imprezy w lokalu albo po prostu spotkać się w rodzinnym gronie. Jednak ani na Warmii, ani na Mazurach nie są to dni szczególnej zabawy. Życie toczy się normalnie, a mieszkańcy przygotowują się już mentalnie do rychłego nadejścia wiosny i świąt Wielkiej Nocy.
Wielki Tydzień
Niedziela Palmowa to ostatnia niedziela przed Wielkanocą rozpoczynająca Wielki Tydzień. Na Warmii święci się palmy. Na Mazurach zwyczaj ten nie był powszechny. Palmy zanoszone do kościołów na Warmii zawsze były skromne, wykonane z traw, trzciny, gałązek jałowca, brzozy z dodatkiem bazi.
Poświęcone palmy wtykano za święte obrazki, które wisiały w każdym domu. Niektórzy mieszkańcy Warmii łykali kotki z palm, by zapobiec bólom gardła. Dzisiaj zarówno na Warmii, jak i na Mazurach do poświęcenia zabiera się najczęściej kupne palmy.
W Wielką Środę młodzi mieszkańcy Warmii oblewali się wodą. Zwyczaj zakazywał tkania i obsiewania pola. Wierzono również, że w ten dzień kury znoszą krzywe jaja. Gospodynie domowe rozpoczynały przedświąteczne porządki, czyli zamiatały, prały, bieliły ściany i piekły ciasta.
W Wielki Czwartek po mszy kapłan zakrywał ołtarz, rolnicy kończyli prace polowe, a młodzi chłopcy robili pochód z kołatkami. W ten dzień w miastach na Warmii odbywały się targi, na których można było kupić prezenty dla dzieci, ale także nasiona, które jeszcze tego samego dnia należało wsadzić do ziemi. Wypiekano także obwarzanki.
Tak jak i dzisiaj, tak przed latami, Wielki Piątek był dniem postnym na wspomnienie śmierci Chrystusa. Nie jedzono więc potraw tłustych i mięsnych. Jadano chleb polany olejem i pito czarną kawę. Tradycja niejedzenia mięsa w wielu domach kultywowana jest do dzisiaj. W domach warmińskich krzyże układano na białym obrusie, czyli symbolicznie składano je do grobu.
Dzień postu, milczenia, modlitwy i odwiedzania Grobu Pańskiego to oczywiście Wielka Sobota. Dzisiaj mieszkańcy Warmii i Mazur idą święcić pokarmy, jednak niegdyś był to zwyczaj zupełnie nieznany. Na Warmii święcono ogień, wodę oraz świece, a przed kościołem kapłan rozpalał ognisko, w którym palono stare krzyże.
Przed kościołami stały stągwie, z których wierni zabierali święconą wodę do domu, a następnie podawali chorym i dolewali do kąpieli przygotowanych dla dzieci. Wodą skrapiano także pary młode przygotowujące się do ślubu.
W Wielką Sobotę święci się pokarmy. Mieszkańcy Warmii i Mazur zanoszą do kościoła w niewielkim koszyku jajka, wędliny, chrzan i sól. Koszyczek przystraja się figurką baranka z cukru, masła lub chleba oraz baziami. Wcześniej święcono wszystko, co miało być spożyte w ciągu całych świąt, a wielkie kosze stawiano na białym obrusie przed domem i to ksiądz objeżdżał gospodarstwa z wodą święconą.
Malowanie jaj
W Wielką Sobotę malowano także jajka. Mieszkańcy Warmii i Mazur wierzyli w ich magiczną moc, zwłaszcza gdy były malowane w różne wzorki. Jajka były i są symbolem rodzącego się życia. Najpopularniejsze były jajka malowane jednolicie naturalnymi barwnikami, np. sokiem z buraka lub łupinami cebuli.
Wykonywano także kraszanki, czyli jajka ze wzorkami wyskrobanymi w skorupce cienką szpileczką. Robiono także pisanki, które barwiono wywarem z łupin cebuli, kory dębowej, ziaren i pędów żyta, kory leszczyny, mchu, pączków brzozy i topoli.
Do pisania używano wosku nanoszonego szpilką, patyczkiem lub zapałką. Malowane jajka wieszano na drzewach albo zakopywano przy progu domu, by chroniły przed złymi mocami.
Wielkanoc
Przez dziesięciolecia tradycje wielkanocne na Mazurach i na Warmii nakazywały, aby niedzielne śniadanie było skromne. Na stole pojawiał się twarożek, chleb, masło i ciasto. Wystawniejsza była kolacja, podczas której jadano wędliny, szynki, pieczone mięsa, boczek. Dzieci natomiast szukały podarunków od zajączka.
Po wielkanocnym obiedzie mieszkańcy Mazur i Warmii szli do lasu po gałązki jałowca na świąteczny poniedziałek.
Lany poniedziałek
Zwyczaje wielkanocne na Mazurach nie obejmowały dyngusa, lecz smaganie rózgami, najczęściej jałowcowymi (kadyk), wierzbowymi czy brzozowymi.
Chłopcy chodzili już pierwszego dnia świąt wieczorem i przez cały wielkanocny poniedziałek i smagali po nogach młode dziewczyny oraz śpiewali. Żeby nie zostać wysmaganym, trzeba było podarować im jajka, ciasto, kiełbasę lub pieniądze. Zabawie towarzyszyły specjalne pieśni.
Aż do 1945 roku nie znano na Warmii i Mazurach zwyczaju lanego poniedziałku, ale pierwszego dnia świąt o świcie brano kąpiel nago w potoku lub rzece płynącej we wschodnim kierunku. Rytuał ten miał leczyć wszelkie choroby i zapewnić zdrowie na cały rok. Podczas kąpieli wygłaszano zaklęcia. Polewano także wodą zwierzęta domowe oraz ziemię.
Dzisiaj nawet tutaj trudno wyobrazić sobie wielkanocny poniedziałek bez lania wody. W niektórych miejscach stworzono też własne tradycje, na przykład w Giżycku płetwonurkowie z klubu Płetwal skaczą do wody z mostu.